FALSAFA YA KIAFRIKA

Mpaka sasa tumekwishaona maana ya Falsafa ya Kiafrika katika mitazamo miwili, yaani mtazamo wa falsafa kama mtazamo na falsafa kama taaluma. Aidha, tumekwishaona kazi ya kwanza iliyochukuliwa kama kazi ya kwanza na ya msingi kuhusu Falsafa ya Kiafrika, hapa tunazungumzia kitabu cha Placide F. Tempels kinachoitwa Bantu Philosophy (La philosophie bantoue kwa Kifaransa), kitabu hiki kinaweza kusomwa katika wavuti hii www.scribd.com/doc/27632044/Placide-Tempels-Bantu-Philosophy-English. Baadaye tukaangalia kazi ya John S. Mbiti katika kitabu chake kiitwacho African Religions and Philosophy. Kwa upande wetu tuliangalia hasa dhana ya mtu, kifo, muda kwa juujuu ili tuunganishe vizuri na dhana zilizozungumzwa na Placide Tempels. Baadaye tumeangalia mikondo ya Falsafa ya Kiafrika ambapo tuliona mikondo minne kama ilivyoainishwa na Odera Oruka (1990) ambapo tuliona mikondo ifuatayo: ethnofilosofia, mkondo wa siasa na jamii, mkondo wa falsafa ya kitaaluma, falsafa ya watu wenye hekima.

Kwa kifupi, wanaethnofilosofia wanatazama falsafa kama mawazo ya jamii nzima ambayo yanapatikana katika kazi mbalimbali za fasihi simulizi kama vile methali, visasili, visakale, simulizi mbalimbali, na nyimbo. Wanakosolewa kwa kuwa wanachokitilia mkazo si falsafa bali ni mila na desturi za jamii. Suala wanalopaswa kuchambua falsafa kutoka katika vyanzo hivyo. Kwa hiyo mkondo huu wa falsafa una umuhimu wa kutambua vyanzo vinavyoweza kutumiwa kama chanzo cha falsafa ya Kiafrika lakini hawajaweza kuchambua mawazo ya kiafalsafa.

Mkondo wa Siasa na jamii ni mkondo unaohusisha kwa lugha rahisi wapigania uhuru. Wengi wao walianzisha mawazo yao ya Kifalsafa kama nyenzo ya kuwasaidia kupata uhuru katika nchi zao au kujenga mitazamo mipya katika nchi mpya tofauti na mitazamo iliyojengwa na wakoloni. Katika kundi hili tunawaona watu kama vile Nyerere, Nkrumah na Kaunda.

Nyerere akisimamia “Ujamaa” kama msingi wa maisha ya Mwafrika na kwamba Wazungu wamebomoa misingi ya Ujamaa wa Kiafrika na kuleta mifumo yenye unyonyaji ndani yake ilhali huu sio mfumo uliozoeleka kwa Waafrika. Kwa hiyo, Nyerere anadai ni vema turudi katika mfumowa Ujamaa wa Kiafrika ili tujenge jamii itakayoondoa mifumo ya kinyonyaji. Kwa Mwalimu Nyerere, mfumo wa Ujamaa wa Kiafrika ni mfumo mzuri unaowafaa Waafrika.

Kwame Nkrumah kwa upande wake anaona mfumo uliokuwa ukitumika Afrika kabla ya ukoloni ni mzuri kuliko mfumo wa ubepari. Anaamini kuwa ili Afrika isonge mbele inahitaji kuachana kabisa na mfumo wa kibepari. Hata hivyo, tofauti na Mwalimu Nyerere Nkrumah hashauri Waafrika warudie kwenye mifumo yao ya awali, (yaani baada ya kuondoka wakoloni) badala yake Waafrika waunde mfumo utakaokuwa na mseto wa mawazo mbalimbali ikiwemo yale ya Kiislamu, Kikristu yaliyotoka Ulaya na mawazo ya Kiafrika. Tukumbuke kuwa Nkrumah kama Nyerere ni watu waliokuwa wasomi na waliathiriwa kiasi fulani na falsafa za kisoshalisti za Karl Marx, Vladmir Lenin na Mao. Kwa hiyo wote walikuwa na mtazamo wa kijamaa, kinyume na ubepari. Kwa kifupi, mtazamo wa Kwame Nkurumah ni kama vile umekaa kinadharia zaidi kuliko ule wa Nyerere.

Kwa upande wake Kenneth Kaunda, ambaye yu hai hadi hivi sasa anatazama Afrika inayojengwa kwa misingi ya utu. Kaunda anadai kuwa utu wa ndio silaha pekee iliyowasaidia Waafrika kuondokana na ukoloni. Utu ni kitu kinachoviweka pamoja dini na siasa; vyote vinahitaji utu ili vilete matokeo yanayohitajika katika jamii. Kaunda alikuwa Mkristu hivyo anaingiza wazo la Mungu katika mtazamo wake akidai kuwa ili kuwa na taifa lenye upendo, uelewano na amani, ni lazima watu wake wawe na nia thabiti ya kumfuata Mungu, kujitahidi kufanana na Mungu. Kama Nyerere na Nkrumah, Kaunda pia alikuwa na mawazo ya Kijamaa lakini aliyachanganya na na Ukristu lakini pia aliingiza misingi ya maadili ya Kiafrika. Kwa kifupi wanasiasa hawa walizungumzia masuala mengi, lakini hapa tunadokeza tu mawazo ya msingi.

UNEGRO

Dhana ya Unegro kwa kifupi inahusiana moja kwa moja na rangi nyeusi. Neno “Unegro” mpaka kufikia lugha ya Kiswahili limepitia lugha kadhaa. Neno la asili ni “niger” ambalo ni neno la Kilatini likimaanisha rangi nyeusi. Baadaye neno hili likakopwa katika lugha ya Kifaransa na kuwa “nègre”. Ingawa neno hili linamaanisha rangi nyeusi, lilitumika kwa kumaanisha watu weusi. Kwa hiyo ni neno ambalo lilibeba dhana ya tusi au kejeli kwa mtu mweusi. Kwa hiyo neno lenyewe katika lugha ya Kifaransa ni Négrité ambalo lilitafsiriwa katika Kiingereza kama “negritude” likibeba dhana iliyoonekana ni mtazamo au mkondo wa falsafa ambao kwa lugha ya Kiswahili tunauita “unegro”. Kama tulivyoona hapo juu, asili ya mtazamo au mkondo huu wa kifalsafa unatokea katika lugha ya Kifaransa na kwa hakika waanzilishi wa dhana hii ni watu weusi waliotawaliwa na nchi ya Ufaransa.

Tofauti na wale waliotawaliwa na Waingereza kama vile akina Nyerere, Nkrumah, na Kaunda ambao mitazamo yao iliwasilishwa kwa njia ya vitabu vilivyofafanua dhana hizo, waanzilishi wa unegro walitumia sanaa ya fasihi. Kwa hiyo unegro ni harakati za kisiasa na kifasihi kwa sababu zilitumia fasihi kama chombo cha kuelezea fikra na mawazo yao ya mtu mweusi.

Pamoja na ukweli kuwa dhana ya unegro haina chembechembe za kibaguzi au hisia zozote za unyanyasaji katika lugha ya Kiswahili, neno “négrité” katika lugha ya Kifaransa kwa wakati huo lilionyesha hisia hizo za kubaguliwa, kutengwa na kunyanyaswa. Kwa hiyo, mkondo huu wa mawazo ulianzishwa ili kupambana na unyanyasaji unaotokana na ubaguzi wa rangi, kupinga sera ya usimilishaji (assimilation policy) wa Kifaransa ambao ulilenga kumtenganisha Mwafrika na asili yake, yaani mila, desturi na lugha ama tuseme utamaduni kwa ujumla.

Tukumbuke kwamba mkondo huu wa mawazo sio uliozaa harakati za kutafuta utambuzi na urazini wa mtu mweusi, bali ni katika harakati za kujitambua ndipo mkondo huu wa mawazo uliibuka. Kama ilivyo kwa watu waliotawaliwa na Waingereza na Wamarekani wenye asili ya Kiafrika walioanzisha Umajumui wa Kiafrika (Pan Africanism), kwa upande wa makoloni ya Kifaransa ulianzishwa mkondo huu wa Unegro, ingawa dhana za msingi ni zilezile za kutafuta uhuru, utambuzi na mustakabali mpya wa mtu mweusi mwenye asili ya Afrika.

Waanzilishi wa mkondo harakati/itikadi/mkondo wa mawazo au falsafa ni Léopold Sédar Senghor (1906 - 2001), Aimé Césaire (1923-2008) na Leon Gontran Damas (1912- 1978). Mawazo makuu ya unegro tunayapata katika kazi mbalimbali za kifasihi kama vile Cahier d'un retour au pays natal kazi ambayo ilitafsiriwa katika Kiingereza na kuitwa Return to My Native Land ambayo tunaweza kuitafsiri kwa Kiswahili kama Kurejea Asili Yangu kazi iliyoandikwa na Aimé Césaire mwenyeji wan chi ya Martinique kisiwa mojawapo cha Karibiani. Kwa kifupi hii ni kazi ya kisanaa ambayo imeandikwa kishairi na kinathari ikielezea athari mbaya za utumwa na ukoloni. Aidha, Léopold Sédar Senghor, ambaye ni mwenyeji wa Senegali, alindika kazi mbalimbali za kishairi mojawapo ni Anthologie de la nouvelle poésie nègre et malgache (Diwani ya Mashairi Mapya ya Wanegro na Wamalagasi, 1948). Na Leon Gontran Damas mwenyeji wa Guyana, aliandika kazi mbalimbali ikiwemo ile ya Black Label (Utambulisho wa Mtu Mweusi, 1956). Hawa wasanii na wanafalsafa ya unegro walieleza mawazo yao mbalimbali katika kazi zao za fasihi. Waliwahi pia kuanzisha jarida L'étudiant noir (Mwanafunzi Mweusi) ambalo lililenga kuimarisha umoja wa wanafunzi weusi bila kujali utaifa wao, yaani wajione wote kama wamoja.

Kwa kifupi, tunaweza kusema kuwa unegro ni harakati za kudai utambulisho wa mtu mweusi ambaye asili yake ilikuwa inapotezwa kwa makusudi, kupinga unyanyasaji unaofanywa na Ufaransa dhidi ya watu weusi wa maeneo mbalimbali, na kupinga usilimishaji uliowataka watu weusi waachane na tamaduni zao za kishenzi zisizokuwa za kistaarabu badala yake wachukue tamaduni za Kifaransa zilizostaarabika.